Δευτέρα 8 Μαΐου 2017

Ροτόντα: Για 1742 χρόνια σύμβολο της Θεσσαλονίκης

Ροτόντα: Για 1742 χρόνια σύμβολο της ΘεσσαλονίκηςΈνα μνημείο που εγκαινιάστηκε τέσσερις φορές

275μ.Χ -390μ.Χ =115 χρόνια Ρωμαϊκό Ιερό
390μ.Χ- 1590μ.Χ = 1200 χρόνια Χριστιανικός Ναός
1590μ.Χ – 1912μ.Χ= 322 χρόνια Τζαμί
1912μ.Χ – 2017μ.Χ = 105 χρόνια Μουσείο


Η Ροτόντα, το πιο σημαντικό μνημείο της Θεσσαλονίκης, χτίστηκε στις αρχές του 4ου αιώνα μ.Χ από τον  Καίσαρα Γαλέριο ως ανακτορικός ναός του Διός ή, σύμφωνα με άλλους, ως ναός αφιερωμένος στη λατρεία του ανατολικού θεού Σεράπιδος, κατά το πρότυπο του Πάνθεον της Ρώμης.

Το σπουδαίο αυτό κτήριο της Ρωμαϊκής περιόδου στη Θεσσαλονίκη είναι ένα επιβλητικό οικοδόμημα με διάμετρο 24,15μ και ύψος περίπου 30μ που σκεπάζεται με έναν τεράστιο τρούλο. Οι τοίχοι του έχουν πάχος 6,30μ, με πολλά ανοίγματα-κόγχες και παράθυρα.

Η θέση που επιλέχθηκε από τον Γαλέριο για την ανίδρυση της Ροτόντας ήταν η περιοχή του «κάμπου», που ήταν τόπος ασκήσεων της ρωμαϊκής φρουράς και βρισκόταν στο βορειότερο άκρο του ανακτορικού συγκροτήματος.

Η κύρια είσοδος του μνημείου στα ρωμαϊκά χρόνια βρισκόταν στη νότια καμάρα, η οποία συμπίπτει με τον θεωρητικό άξονα που συνδέει το μνημείο με την αψίδα του Γαλερίου. Η Ροτόντα μετά την αψίδα του Γαλερίου είναι το αρχαιότερο μνημείο της Θεσσαλονίκης. Για περίπου έναν αιώνα από την ανοικοδόμησή της, λειτουργεί ως ρωμαϊκό ιερό.



Παλαιοχριστιανική- Βυζαντινή περίοδος
Από το 400 μ.Χ και έπειτα, ο Αυτοκράτορας Θεοδόσιος το μετατρέπει σε χριστιανικό ναό και παραμένει έτσι ως το 1590 μ.Χ. Κατά τη μετατροπή του σε χριστιανικό ναό υπόκειται σε σοβαρές αρχιτεκτονικές μεταρρυθμίσεις. Ανοίχτηκε ανατολικά κόγχη του Αγίου Βήματος, έγιναν επεμβάσεις στους πεσσούς και στις αψίδες, προστέθηκε περίστωο και διακοσμείται με υπέροχα ψηφιδωτά στον τρούλο και στα εσωράχια από τα παράθυρα και τις καμάρες.

Η σημαντικότερη αλλαγή που έγινε κατά τη χριστιανική περίοδο ήταν η προσθήκη αψίδας Ιερού στην ανατολική καμάρα. Προστέθηκε νάρθηκας και κλείστηκε το οπαίο στην κορυφή του τρούλου, ο οποίος διακοσμήθηκε με ψηφιδωτά. Στον τρούλο εικονίζεται παράσταση με τον Χριστό θριαμβευτή στις ουράνιες σφαίρες, περιβαλλόμενο από στέφανο νίκης, φερόμενο από τέσσερις αγγέλους.
Μέχρι το 1430 το μνημείο ονομαζόταν ναός των Ασωμάτων και μετά των Αγγέλων.

Η Ροτόντα τζαμί
Μετά την κατάκτηση της πόλης από τους Τούρκους (1432), ο ναός μετατρέπεται το 1591 σε τζαμί και ονομάστηκε Hortac Efendi Camii, με τον μιναρέ να σώζεται μέχρι σήμερα. Τμήμα του μιναρέ καταστράφηκε μετά τον σεισμό του 1978.
Κατά τα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας, η Ροτόντα ήταν γνωστή και ως Παλιά Μητρόπολη «Eski Mitropoli».

Μετά την απελευθέρωση της πόλης το 1912 και ως το 1920, η Ροτόντα αφιερώθηκε στον Άγιο Γεώργιο και πήρε το όνομα από το εκκλησάκι απέναντι από το μνημείο. Από το 1913 η επίσημη πολιτεία χαρακτήρισε τη Ροτόντα «εθνικό μνημείο» και το 1962 κηρύχτηκε «ιστορικό διατηρητέο μνημείο και αρχαιολογικός χώρος». Πλέον είναι μουσείο και συμπεριλαμβάνεται στα παλαιοχριστιανικά και Βυζαντινά μνημεία της Θεσσαλονίκης ως μνημείο της Παγκόσμιας Κληρονομιάς της Unesco.

Αναστήλωση του μνημείου

Κατά τη διάρκεια του 6ου και 7ου αιώνα, η Ροτόντα δέχθηκε ισχυρούς σεισμούς, κατά τους οποίους κατέρρευσαν προκτίσματα της παλαιοχριστιανικής φάσης. Μετά τον σεισμό του 1978, έγιναν επεμβάσεις για την αναστήλωση του μνημείου. Σύμφωνα με τον καθηγητή Μουτσόπουλο, οι πιο επικίνδυνες ρηγματώσεις του μνημείου και άλλες φθορές οφείλονταν ουσιαστικά στην επικίνδυνη επέμβαση που έγινε κατά τη μετατροπή του ρωμαϊκού κτίσματος σε χριστιανικό ναό, με τη διεύρυνση του ανοίγματος της ανατολικής κόγχης, η οποία κατέστρεψε τη συνέχεια του κορμού του περίκεντρου ρωμαϊκού κτίσματος.

Το «αρχαίο» εγκαίνιο
Κατά τις ανασκαφές που έγιναν τον Απρίλιο του 1953 από τον Δανό αρχαιολόγο Ejnar Dyggve και τον Νορβηγό H.Torp βρέθηκε κάτω από τη θέση της Αγίας Τράπεζας το εγκαίνιο. Εντοπίστηκε σε υπόγεια θήκη κατασκευασμένη με πλάκες από νησιώτικο μάρμαρο. Στο εσωτερικό της θήκης βρέθηκαν «υπολείμματα υφάσματος».
O Torp, με άδεια από το Υπουργείο Παιδείας, τον Ιούνιο του 1953 πήγε το εγκαίνιο στο Ινστιτούτο Ιατροδικαστικής του Πανεπιστημίου της Κοπεγχάγης και διαπίστωσε ότι πρόκειται περί αίματος και οστών,  προσδιορίζοντας τη χρονολόγησή του στο έτος 380μ.Χ.

Η ανεύρεση των λειψάνων
Διαβάζουμε στο βιβλίο του ομότιμου καθηγητή του Αρχιτεκτονικού Τμήματος της Πολυτεχνικής Σχολής του Α.Π.Θ  Νικόλαου Μουτσόπουλου «Η Ροτόντα του Αγίου Γεωργίου στη Θεσσαλονίκη», εκδόσεις Κυριακίδη (2013), τον Torp να περιγράφει: «Η Αγία Τράπεζα της Ροτόντας βρισκόταν σε ένα μνημείο με λείψανα, σχήματος ογκώδους στερεού σωρού από λιθάρια και αμμοκονία. Στο μέσο του σωρού είχε κατασκευαστεί ένας τάφος ορατός από τα ανατολικά από ένα μικρό παράθυρο… Κατά τον έκτο αιώνα μ.Χ, μετά την κατάρρευση των καμάρων, η είσοδος προς τη λειψανοθήκη εντοιχίστηκε και κατασκευάστηκε και ένας δεύτερος τάφος, επενδεδυμένος και καλυμμένος με μαρμάρινες πλάκες, στην κορυφή του σωρού των λιθαριών. Ο δεύτερος τάφος προστατευόταν με πλίνθους, διευθετημένους σε σχήμα σταυρού και καλυμμένος με τη μαρμάρινη πλακόστρωση του δαπέδου. Βρέθηκε ανέπαφος το 1953 και περιείχε ίχνη με υπολείμματα οργανικής ουσίας, πιθανώς ανθρωπίνου αίματος. Κατά τη γνώμη μου ο δεύτερος τάφος μέσα στον οποίο ανακάλυψα τα άγια λείψανα θα πρέπει να χρονολογηθεί στον έκτο αιώνα. Επειδή δεν μπορεί να αποκλεισθεί, εν τούτοις, ότι κατ’ εκείνη την εποχή, δηλαδή τον έκτο αιώνα, επανατοποθετήθηκαν στον δεύτερο τα λείψανα του πρώτου, αρχικού τάφου, θα μπορούσα να χρονολογήσω τα λείψανα περί το έτος 380μ.Χ».

Κατά τις εργασίες αναστήλωσης της Ροτόντας μετά τον σεισμό του 1978, ο υπεύθυνος τότε για τις εργασίες καθηγητής Μουτσόπουλος αναφέρει ότι επισκέφθηκε τη Ροτόντα ο H. Torp, διευθυντής  πλέον του Νορβηγικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου της Ρώμης. Τότε o Torp διαβεβαίωσε ότι το «εγκαίνιο» βρίσκεται καλά φυλαγμένο στα χέρια του και εξέφρασε την επιθυμία να το επαναφέρει στη φυσική του θέση.

Πώς επέστρεψε το εγκαίνιο
Σε αλληλογραφία που είχε ο Torp το 1981 με τον Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Παντελεήμονα τον Β’, διαβάζουμε «…επειδή πρόκειται περί κειμηλίου τοσούτον σπουδαίον, δεν θα εθεώρουν σκόπιμον να το εμπιστευθώ εις την ταχυδρομικήν υπηρεσία και, ως εκ τούτου, σκέπτομαι να παραδώσω τα Αγία Λείψανα εις τον πρώτο πρόσωπον την εμπιστοσύνης μου, το οποίο θα αναλάβει να τα μεταφέρει εις Θεσσαλονίκην….»
Ο Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης μετά την επιστολή, έστειλε τον πρωτοσύγκελο της Μητρόπολης και νυν Μητροπολίτη Βεροίας Παντελεήμονα Καλπακίδη στη Ρώμη, ο οποίος παρέλαβε το Άγιο Λείψανο και το μετέφερε στη Θεσσαλονίκη, όπου μέχρι τώρα φυλασσόταν στην εκκλησία του Αγίου Δημητρίου.

1964 - Νέο εγκαίνιο
Σύμφωνα με τη Μητρόπολη Θεσσαλονίκης, στις 26 Απριλίου- Κυριακή των Βαΐων- 1964, ο Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Παντελεήμων ο Α’ (Παπαγεωργίου) τοποθέτησε επί της αγίας Τράπεζας νέο εγκαίνιο για τις λειτουργικές ανάγκες «του Ιερού Μνημειακού Ναού», το οποίο περιέργως «εξηφανίσθη» μαζί με τα μάρμαρα της Αγίας Τράπεζας κατά την περίοδο των σεισμών του 1978.

1995 - Τρίτο εγκαίνιο
Στις 10 Σεπτεμβρίου 1995 τοποθετήθηκε νέο Εγκαίνιο από τον Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης  Παντελεήμονα τον Β’ (Χρυσοφάκη) στη διαμορφωμένη αγία Τράπεζα για τις λειτουργικές ανάγκες της Εκκλησίας. Το εν λόγω εγκαίνιο περιέχει ψήγματα του αρχαίου εγκαινίου, ιερά αποτυπώματα εκ των λειψάνων του Αγίου Δημητρίου και του Αγίου Γεωργίου, τα οποία εδόθησαν για τον σκοπό αυτό από τον τότε μακαριστό Πατριάρχη Ιεροσολύμων Διόδωρο στον μακαριστό Μητροπολίτη Παντελεήμονα τον Β’.

2017 - Τέταρτο εγκαίνιο

Στη λειτουργία στις 23 Απριλίου 2017 ο Μητροπολίτης Άνθιμος τοποθετεί το αρχαίο εγκαίνιο που φυλασσόταν στον ιερό ναό του Αγίου Δημητρίου στην Αγία Τράπεζα που βρίσκεται πακτωμένη στη Ροτόντα μαζί με το λείψανο του Αγίου Γεωργίου.
ΘΕΟΔΩΡΑ ΚΑΡΑΚΙΟΥΛΑΧ || karakioulach@gmail.com THESNEWS

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου