«Γεννήθηκα στο βλέφαρο του κεραυνού, σβήνω κυλώντας στα νερά / Ανέβηκα στην κορυφή της συννεφιάς σαλτάροντας με τις τριχιές του λιβανιού, πήρα το δρόμο της σποράς / Κοιμήθηκα στο προσκεφάλι του σπαθιού, είχα τον ύπνο του λαγού / Αγνάντευα την πυρκαγιά της θεμωνιάς αμίλητος την ώρα της συγκομιδής, πήρα ταγάρι ζητιανιάς / Αντάμωσα τον χάρο της ξερολιθιάς, το άλογο στ' αλώνι να ψυχομαχεί, πήρα ταγάρι ζητιανιάς». «Γεννήθηκα» (από την «Ιθαγένεια», 1972, σε στίχους Κ. Χ. Μύρη και μουσική Γιάννη Μαρκόπουλου) - Πρώτη εκτέλεση: Νίκος Ξυλούρης.
Τριάντα τέσσερα χρόνια συμπληρώνονται από το θάνατο του Νίκου Ξυλούρη (8/2/1980), του λυράρη και τραγουδιστή, που με τη μοναδική αγέρωχη φωνή του χάραξε τη σφραγίδα του σε σπουδαίες στιγμές του ελληνικού τραγουδιού. Ηταν η φωνή που δέσποσε στη δεκαετία του '70, σηκώνοντας στις πλάτες του το προοδευτικό τραγούδι στα χρόνια της δικτατορίας και στις αρχές της μεταπολίτευσης. Ηταν η φωνή που στα πατήματα και στις αναπνοές της αντηχούσαν οι κρητικές μαδάρες και συνάμα κουβαλούσε τα αρώματα της ποίησης του Σεφέρη, του Ελύτη, του Ρίτσου, του Βάρναλη, κ.ά. Ποτέ άλλοτε τραγουδιστής δεν πέρασε από το δημοτικό τραγούδι στο λόγιο, όχι μόνο χωρίς απώλειες, αλλά, αντίθετα, με δάφνες γενικής αναγνώρισης. Ο Αρχάγγελος της Κρήτης με την ίδια δύναμη που τραγούδησε ριζίτικα του τόπου του, τραγούδησε Μαρκόπουλο, Ξαρχάκο, Χάλαρη, Λεοντή, Κόκκοτο, Ανδριόπουλο, Γκάτσο, Γεωργουσόπουλο, Σεφέρη, Σολωμό, Κινδύνη, Ρίτσο, Φέρρη, κ.ά. Με αυτά τα τραγούδια, που μπόλιασε μοναδικά με το αξεπέραστο ηχόχρωμά του και τη λεβεντιά του, συντρόφεψε το λαό μας στις αναζητήσεις και στους αγώνες του.
Το ξεκίνημα
Η πορεία του καλλιτέχνη, που γεννήθηκε στα Ανώγεια του Ρεθύμνου (7/7/1936) σε οικογένεια με μουσική παράδοση και πολλούς λυράρηδες και κατέκτησε όλη την Ελλάδα, υπήρξε ξεχωριστή και ασυμβίβαστη. Σε νεαρή ακόμα ηλικία, με τη βοήθεια του δασκάλου του, πείθει τον πατέρα του να του αγοράσει την πρώτη του λύρα και πολύ γρήγορα αρχίζει να παίζει σε γάμους και πανηγύρια. Στα 17 του, μετακομίζει στο Ηράκλειο και δουλεύει στο νυχτερινό κέντρο «Κάστρο», όμως τα πράγματα δεν ήταν όπως τα περίμενε, καθώς βρέθηκε αντιμέτωπος με τη μόδα της ευρωπαϊκής μουσικής, κάτι τελείως ξένο γι' αυτόν. Τα έσοδά του μόλις και μετά βίας φτάνουν να τον συντηρήσουν και περνά δύσκολες εποχές. Σιγά σιγά, κι ενώ ήδη έχει παντρευτεί, οι Κρητικοί αρχίζουν να οργανώνουν γλέντια για να τον ακούν να παίζει. Το 1958 ηχογραφεί τον πρώτο του δίσκο «Μια μαυροφόρα που περνά» και στη συνέχεια άλλα τραγούδια σε δίσκους 45 στροφών. Το 1966 κερδίζει το πρώτο βραβείο σε φεστιβάλ φολκλορικής μουσικής στο Σαν Ρέμο παίζοντας με τη λύρα του ένα συρτάκι και την επόμενη χρονιά ανοίγει στο Ηράκλειο το μουσικό κέντρο «Ερωτόκριτος». Το 1969 ηχογραφεί με μεγάλη επιτυχία το δίσκο «Ανυφαντού» και λίγους μήνες αργότερα εμφανίζεται στην Αθήνα, όπου τελικά και μετακομίζει. Γνωρίζεται με τον σκηνοθέτη Ερρίκο Θαλασσινό, που τον συστήνει στον Γιάννη Μαρκόπουλο, με τον οποίο ξεκινά μια λαμπρή συνεργασία, ενώ η γνωριμία του με τον Τάκη Λαμπρόπουλο αποφέρει συμβόλαιο συνεργασίας με την «Columbia». Θέλει να τραγουδήσει τα τραγούδια της πατρίδας του, τα «Ριζίτικα», τον «Ερωτόκριτο». O πρώτος μεγάλος του δίσκος με τίτλο «Ψαρρονίκος - Κρητικά Τραγούδια» περιλαμβάνει επιτυχίες του από 45άρια και ηχογραφήσεις του σε κρητικά κομμάτια. Ακολουθεί η εξαίρετη συνεργασία του με τον Γιάννη Μαρκόπουλο στο συγκλονιστικό «Χρονικό» (σε στίχους K. X. Μύρη). Την επόμενη χρονιά, εκδίδονται τα «Ριζίτικα», σε ενορχήστρωση Μαρκόπουλου (ο δίσκος βραβεύεται από τη Γαλλική Ακαδημία του Σαρλ Κρος).
Φωνή αντίστασης
H φωνή του Ξυλούρη στην καρδιά της δικτατορίας γίνεται σημαία αντίστασης. Το 1972 κυκλοφορεί η «Ιθαγένεια», επίσης του Γ. Μαρκόπουλου σε στίχους K. X. Μύρη. Συμμετέχει στο «Διάλειμμα», πάντα σε μουσική του Μαρκόπουλου και στίχους των K. X. Μύρη, Μ. Ελευθερίου, Γ. Σκούρτη, Ερ. Θαλασσινού και του συνθέτη, ενώ συνεργάζεται με τον Σταύρο Ξαρχάκο στο άλμπουμ «Διόνυσε Καλοκαίρι Μας». Μαζί, συνεχίζουν στο «Αθήναιον», όπου η Τζένη Καρέζη με τον Κώστα Καζάκο παρουσιάζουν το έργο του Ιάκωβου Καμπανέλλη «Το μεγάλο μας τσίρκο», με θέμα την ιστορική διαδρομή της Ελλάδας στα νεότερα χρόνια. Μέσα από τις ιστορικές αναφορές και τα τραγούδια, εκφράζεται το τεταμένο αντιδικτατορικό κλίμα, το οποίο θα οδηγήσει στην εξέγερση του Πολυτεχνείου. Και εκεί ο Ξυλούρης είναι μπροστάρης. Βρίσκεται κοντά στους αγωνιζόμενους φοιτητές για να τους εμψυχώσει, μοιράζεται το πρόχειρο φαγητό τους και τραγουδά μαζί με τα παλικάρια, που τον κάνουν περήφανο μέσα στη σκοτεινιά της δικτατορίας «Πότε θα κάμει ξαστεριά...». Η αγέρωχη στάση του τον φέρνει αντιμέτωπο με τη χούντα. Οι συναυλίες, οι δίσκοι του, οι ραδιοφωνικές και οι τηλεοπτικές εκπομπές του απαγορεύονται.
Το 1974 κυκλοφορεί η «Συλλογή», με παλαιότερα και καινούρια τραγούδια του Ξαρχάκου: «Πώς να σωπάσω» (στίχοι K. Κινδύνη), «Αυτόν τον κόσμο τον καλό» (στίχοι B. Ανδρεόπουλου), «Γεια σου χαρά σου Βενετιά», «Παλικάρι στα Σφακιά» (στίχοι N. Γκάτσου) και «Ητανε μια φορά» (στίχοι K. Φέρρη).
Εντονη καλλιτεχνική και πολιτικοκοινωνική δραστηριότητα χαρακτηρίζει τον Ν. Ξυλούρη και κατά τη μεταπολιτευτική περίοδο. Τραγουδά το σπουδαίο έργο «Καπνισμένο Τσουκάλι» του Χρήστου Λεοντή - μελοποίηση ποιημάτων του Γιάννη Ρίτσου, γραμμένα κατά την εξορία του στη Λήμνο. Είναι συγκλονιστικός όταν τραγουδά: «Τούτες τις μέρες ο άνεμος μας κυνηγά, γύρω σε κάθε βήμα το συρματόπλεγμα, γύρω στην καρδιά μας το συρματόπλεγμα, γύρω στην ελπίδα το συρματόπλεγμα... πολύ κρύο εφέτος...». «Αυτά τα κόκκινα σημάδια στους τοίχους, μπορεί να 'ναι κι από αίμα. Ολο το κόκκινο στις μέρες μας είναι αίμα»...Το 1975 παρουσιάζει ένα μεγάλο προσωπικό δίσκο με παραδοσιακά κομμάτια της Κρήτης, με τίτλο «Τα που θυμάμαι τραγουδώ». Το 1976, σε συνεργασία με τον Χριστόδουλο Χάλαρη, κυκλοφορεί ο «Ερωτόκριτος», ενώ, παράλληλα, τραγουδά στον «Κύκλο Σεφέρη», σε μουσική Ηλία Ανδριόπουλου. Ακολουθούν τα «Ερωτικά», οι «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» του Γ. Μαρκόπουλου, τα «Αντιπολεμικά» των Λ. Κόκκοτου - Δ. Χριστοδούλου, τα «Ξυλουρέικα». Μετά το θάνατό του, ύστερα από τετράχρονη καθυστέρηση, κυκλοφόρησε το «Σάλπισμα», σε μουσική Λουκά Θάνου, όπου ο Ξυλούρης ερμηνεύει Βάρναλη, Καρυωτάκη, κ.ά. H «Μπαλάντα του κυρ Μένιου» θα ξεχωρίσει με το δυνατό και προφητικό της μήνυμα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου