Στον κινηματογράφο όταν τα βλέμματα δύο ανθρώπων συναντιούνται, μοιάζει σαν ο υπόλοιπος κόσμος να ξεθωριάζει, εκείνη την φευγαλέα στιγμή που δύο ψυχές συναντιούνται στα μάτια.
Φυσικά, η επαφή με τα μάτια δεν είναι πάντα τόσο συναρπαστική. Είναι φυσικό μέρος των καθημερινών συναντήσεων μας, τελικά - αλλά είναι σχεδόν πάντα σημαντική. Κάνουμε υποθέσεις σχετικά με τις προσωπικότητες των ανθρώπων με βάση το πόσο συναντούν τα μάτια μας ή τα αποφεύγουν όταν τους μιλάμε.
Οι ψυχολόγοι και οι νευροεπιστήμονες που μελετούν το θέμα αυτό εδώ και δεκαετίες και τα ενδιαφέροντα ευρήματά τους αποκαλύπτουν πολύ περισσότερα σχετικά με τη δύναμή της οπτικής επαφής, συμπεριλαμβανομένου του τι μηνύματα «εκπέμπουν» τα μάτια μας και πώς η επαφή με τα μάτια αλλάζει αυτό που σκεφτόμαστε για τον άλλο άνθρωπο που μας κοιτάει.
Για παράδειγμα, μια επαναλαμβανόμενη διαπίστωση είναι ότι τα μάτια που τραβούν την προσοχή μας, μας κάνουν να χάνουμε έως έναν βαθμό την αίσθηση του τι συμβαίνει γύρω μας. Είναι στα αλήθεια εκείνο το ξεθώριασμα του κόσμου που παραστατικά αναπαριστά ο κινηματογράφος. Επίσης, το βλέμμα ενός άλλου που συναντάει το δικό μας πυροδοτεί σχεδόν αμέσως μια σειρά εγκεφαλικών διεργασιών, καθώς αντιλαμβανόμαστε ότι έχουμε να κάνουμε με το μυαλό ενός άλλου ατόμου που μας κοιτάζει επί του παρόντος. Κατά συνέπεια, αυτό μας καθιστά πιο συνειδητοποιημένους.
Αυτό μπορεί να γίνει αντιληπτό όταν τραβάτε το βλέμμα ενός ζώου πάνω σας. Κοιτάζοντας το στα μάτια είναι σχεδόν αδύνατο να μην σας διαπεράσει η βαθιά αίσθηση ότι έχετε απέναντί σας μια συνειδητή ύπαρξη που σας περιεργάζεται και σας κρίνει. Στην πραγματικότητα, έχει αποδεχτεί ότι ακόμη κι αν κοιτάζουμε τα μάτια ενός πορτρέτου σε έναν πίνακα ζωγραφικής, ενεργοποιείται η εγκεφαλική δραστηριότητα που σχετίζεται με την κοινωνική γνώση - δηλαδή, ενεργοποιούνται οι περιοχές του εγκεφάλου μας που εμπλέκονται στη σκέψη για τον εαυτό μας και για τους άλλους.
Δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός, ότι η συνειδητοποίηση ότι είμαστε το αντικείμενο της σκέψης ενός άλλου μυαλού, είναι ιδιαίτερα αποπροσανατολιστικό. Σε μια πρόσφατη μελέτη οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να δουν ένα βίντεο ενός προσώπου, την ίσια στιγμή που έπρεπε ταυτόχρονα να υποβληθούν σε ένα τεστ λέξεων. Έπρεπε συγκεκριμένα να ταιριάξουν ουσιαστικά με τα αντίστοιχα ρήματα. Όπως προέκυψε, όταν το πρόσωπο στο βίντεο εμφανιζόταν να τους κοιτά, ήταν πολύ πιο δύσκολο για αυτούς να συγκεντρωθούν και να αντιστοιχίσουν το κατάλληλο ρήμα με το ουσιαστικό που τους δινόταν. Οι ερευνητές κατέληξαν, λοιπόν, στο συμπέρασμα ότι αυτό συνέβη επειδή η επαφή με τα μάτια - ακόμη και με έναν ξένο σε ένα βίντεο - είναι τόσο έντονη που «απορροφά» τα γνωστικά μας αποθέματα.
Μια άλλη έρευνα υποστηρίζει ότι το άμεσο βλέμμα ενός άλλου ανθρώπου έχει επίδραση και στη μνήμη μας και ιδιαίτερα στην ικανότητά μας να κρατάμε και να χρησιμοποιούμε τις πληροφορίες για μικρές χρονικές περιόδους. Έχει επίσης επίδραση στη φαντασία μας και τον πνευματικό μας έλεγχο, με την έννοια της ικανότητάς μας να καταστέλλουμε άσχετες πληροφορίες. Αυτό μπορεί πρακτικά να γίνει αντιληπτό κάθε φορά που τραβάτε το βλέμμα σας από ένα πρόσωπο σε ένα ουδέτερο σημείο, ώστε να εστιάσετε καλύτερα σε αυτό που λέτε ή σκέφτεστε. Ορισμένοι ψυχολόγοι προτείνουν ακόμη να κοιτάμε μακριά ως στρατηγική για να βοηθήσουμε τα μικρά παιδιά να απαντήσουν σε ερωτήσεις.
Σύμφωνα με τους επιστήμονες, η οπτική επαφή διαμορφώνει σε μεγάλο βαθμό την αντίληψή μας για τον άλλο. Για παράδειγμα, στους δυτικούς πολιτισμούς αντιλαμβανόμαστε τους ανθρώπους που μας κοιτάζουν περισσότερο στα μάτια ως πιο έξυπνους, πιο ευσυνείδητους και ειλικρινείς και τείνουμε να πιστεύουμε τι λένε πιο εύκολα. Από την άλλη η υπερβολική ή επίμονη επαφή με τα μάτια μπορεί επίσης να μας φέρει σε άβολη θέση. Σύμφωνα με τις έρευνες που έχουν γίνει για το θέμα, ο μέσος όρος της φυσιολογικής οπτικής επαφής είναι στα 3 δευτερόλεπτα, ενώ σχεδόν κανένας δεν αντέχει ένα βλέμμα πάνω του που διαρκεί πάνω από 9 δευτερόλεπτα.
Η χημεία της ανθρώπινης επαφής με τα μάτια δεν τελειώνει όμως εκεί. Αν πλησιάσετε τον άνθρωπο με τον οποίο κοιτάζεστε, θα διαπιστώσετε ότι η επαφή με τα μάτια θα σας συνδέσει και με έναν άλλο τρόπο, ενεργοποιώντας μια διαδικασία που ονομάζεται «μιμητισμός των κορών». Οι κόρες των ματιών των δύο υποκειμένων διαστέλλεται και συστέλλεται σε συγχρονισμό. Αυτό έχει ερμηνευτεί ως μια μορφή υποσυνείδητου κοινωνικού μιμητισμού, που θυμίζει έναν χορό των ματιών για τους ρομαντικούς. Οι πιο πεζοί, βέβαια υποστηρίζουν ότι το φαινόμενο σχετίζεται με τις διακυμάνσεις στη φωτεινότητα των ματιών του άλλου προσώπου.
Αυτό δεν σημαίνει ωστόσο ότι η διαστολή των κορών των ματιών μας δεν έχει και ψυχολογική διάσταση. Ήδη από τη δεκαετία του 1960, οι ψυχολόγοι έχουν μελετήσει τον τρόπο με τον οποίο οι κόρες μας διαστέλλονται όταν είμαστε πιο διεγερμένοι είτε σε πνευματικό είτε σε συναισθηματικό, αισθητικό ή σεξουαλικό επίπεδο κι έχει αποδειχτεί πως ο εγκέφαλός μας αντιδρά θετικά σε αυτό το φαινόμενο. Είτε έτσι είτε αλλιώς, αιώνες πριν γίνουν έρευνες για το θέμα, ήταν γνωστό στην λαϊκή παράδοση ότι τα μάτια με τις μεγάλες κόρες κάνουν τον άνθρωπο να μοιάζει πιο ελκυστικός. Για αυτό άλλωστε οι γυναίκες έβαζαν εκχύλισμα από το φυτό μπελαντόνα στα μάτια τους, ώστε να διαστέλλονται οι κόρες τους και να μοιάζουν πιο όμορφες.
Δεν είναι όμως μόνο οι κόρες που στέλνουν το μήνυμα. Άλλες πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι μπορούμε να διαβάσουμε σύνθετα συναισθήματα από τους μυς των ματιών - δηλαδή, αν ένα άτομο σφίγγει ή ανοίγει τα μάτια του διάπλατα. Ακόμα ένα σημαντικό χαρακτηριστικό των ματιών είναι οι δακτύλιοι που περιβάλλουν τις ίριδες μας. Πρόσφατα στοιχεία αναφέρουν ότι αυτοί οι δακτύλιοι είναι πιο ορατοί στους νεότερους και πιο υγιείς ανθρώπους και ότι ασυνείδητα αυτοί που βλέπουν τα μάτια τους το αντιλαμβάνονται αυτό.
«Τα μάτια είναι τα παράθυρα της ψυχής», λέει ένα ρητό και από ότι φαίνεται ισχύει. Στην πραγματικότητα τα μάτια μας είναι το μόνο μέρος του εγκεφάλου μας που εκτίθεται απευθείας στον έξω κόσμο.
Φυσικά, η επαφή με τα μάτια δεν είναι πάντα τόσο συναρπαστική. Είναι φυσικό μέρος των καθημερινών συναντήσεων μας, τελικά - αλλά είναι σχεδόν πάντα σημαντική. Κάνουμε υποθέσεις σχετικά με τις προσωπικότητες των ανθρώπων με βάση το πόσο συναντούν τα μάτια μας ή τα αποφεύγουν όταν τους μιλάμε.
Οι ψυχολόγοι και οι νευροεπιστήμονες που μελετούν το θέμα αυτό εδώ και δεκαετίες και τα ενδιαφέροντα ευρήματά τους αποκαλύπτουν πολύ περισσότερα σχετικά με τη δύναμή της οπτικής επαφής, συμπεριλαμβανομένου του τι μηνύματα «εκπέμπουν» τα μάτια μας και πώς η επαφή με τα μάτια αλλάζει αυτό που σκεφτόμαστε για τον άλλο άνθρωπο που μας κοιτάει.
Για παράδειγμα, μια επαναλαμβανόμενη διαπίστωση είναι ότι τα μάτια που τραβούν την προσοχή μας, μας κάνουν να χάνουμε έως έναν βαθμό την αίσθηση του τι συμβαίνει γύρω μας. Είναι στα αλήθεια εκείνο το ξεθώριασμα του κόσμου που παραστατικά αναπαριστά ο κινηματογράφος. Επίσης, το βλέμμα ενός άλλου που συναντάει το δικό μας πυροδοτεί σχεδόν αμέσως μια σειρά εγκεφαλικών διεργασιών, καθώς αντιλαμβανόμαστε ότι έχουμε να κάνουμε με το μυαλό ενός άλλου ατόμου που μας κοιτάζει επί του παρόντος. Κατά συνέπεια, αυτό μας καθιστά πιο συνειδητοποιημένους.
Αυτό μπορεί να γίνει αντιληπτό όταν τραβάτε το βλέμμα ενός ζώου πάνω σας. Κοιτάζοντας το στα μάτια είναι σχεδόν αδύνατο να μην σας διαπεράσει η βαθιά αίσθηση ότι έχετε απέναντί σας μια συνειδητή ύπαρξη που σας περιεργάζεται και σας κρίνει. Στην πραγματικότητα, έχει αποδεχτεί ότι ακόμη κι αν κοιτάζουμε τα μάτια ενός πορτρέτου σε έναν πίνακα ζωγραφικής, ενεργοποιείται η εγκεφαλική δραστηριότητα που σχετίζεται με την κοινωνική γνώση - δηλαδή, ενεργοποιούνται οι περιοχές του εγκεφάλου μας που εμπλέκονται στη σκέψη για τον εαυτό μας και για τους άλλους.
Δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός, ότι η συνειδητοποίηση ότι είμαστε το αντικείμενο της σκέψης ενός άλλου μυαλού, είναι ιδιαίτερα αποπροσανατολιστικό. Σε μια πρόσφατη μελέτη οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να δουν ένα βίντεο ενός προσώπου, την ίσια στιγμή που έπρεπε ταυτόχρονα να υποβληθούν σε ένα τεστ λέξεων. Έπρεπε συγκεκριμένα να ταιριάξουν ουσιαστικά με τα αντίστοιχα ρήματα. Όπως προέκυψε, όταν το πρόσωπο στο βίντεο εμφανιζόταν να τους κοιτά, ήταν πολύ πιο δύσκολο για αυτούς να συγκεντρωθούν και να αντιστοιχίσουν το κατάλληλο ρήμα με το ουσιαστικό που τους δινόταν. Οι ερευνητές κατέληξαν, λοιπόν, στο συμπέρασμα ότι αυτό συνέβη επειδή η επαφή με τα μάτια - ακόμη και με έναν ξένο σε ένα βίντεο - είναι τόσο έντονη που «απορροφά» τα γνωστικά μας αποθέματα.
Μια άλλη έρευνα υποστηρίζει ότι το άμεσο βλέμμα ενός άλλου ανθρώπου έχει επίδραση και στη μνήμη μας και ιδιαίτερα στην ικανότητά μας να κρατάμε και να χρησιμοποιούμε τις πληροφορίες για μικρές χρονικές περιόδους. Έχει επίσης επίδραση στη φαντασία μας και τον πνευματικό μας έλεγχο, με την έννοια της ικανότητάς μας να καταστέλλουμε άσχετες πληροφορίες. Αυτό μπορεί πρακτικά να γίνει αντιληπτό κάθε φορά που τραβάτε το βλέμμα σας από ένα πρόσωπο σε ένα ουδέτερο σημείο, ώστε να εστιάσετε καλύτερα σε αυτό που λέτε ή σκέφτεστε. Ορισμένοι ψυχολόγοι προτείνουν ακόμη να κοιτάμε μακριά ως στρατηγική για να βοηθήσουμε τα μικρά παιδιά να απαντήσουν σε ερωτήσεις.
Σύμφωνα με τους επιστήμονες, η οπτική επαφή διαμορφώνει σε μεγάλο βαθμό την αντίληψή μας για τον άλλο. Για παράδειγμα, στους δυτικούς πολιτισμούς αντιλαμβανόμαστε τους ανθρώπους που μας κοιτάζουν περισσότερο στα μάτια ως πιο έξυπνους, πιο ευσυνείδητους και ειλικρινείς και τείνουμε να πιστεύουμε τι λένε πιο εύκολα. Από την άλλη η υπερβολική ή επίμονη επαφή με τα μάτια μπορεί επίσης να μας φέρει σε άβολη θέση. Σύμφωνα με τις έρευνες που έχουν γίνει για το θέμα, ο μέσος όρος της φυσιολογικής οπτικής επαφής είναι στα 3 δευτερόλεπτα, ενώ σχεδόν κανένας δεν αντέχει ένα βλέμμα πάνω του που διαρκεί πάνω από 9 δευτερόλεπτα.
Η χημεία της ανθρώπινης επαφής με τα μάτια δεν τελειώνει όμως εκεί. Αν πλησιάσετε τον άνθρωπο με τον οποίο κοιτάζεστε, θα διαπιστώσετε ότι η επαφή με τα μάτια θα σας συνδέσει και με έναν άλλο τρόπο, ενεργοποιώντας μια διαδικασία που ονομάζεται «μιμητισμός των κορών». Οι κόρες των ματιών των δύο υποκειμένων διαστέλλεται και συστέλλεται σε συγχρονισμό. Αυτό έχει ερμηνευτεί ως μια μορφή υποσυνείδητου κοινωνικού μιμητισμού, που θυμίζει έναν χορό των ματιών για τους ρομαντικούς. Οι πιο πεζοί, βέβαια υποστηρίζουν ότι το φαινόμενο σχετίζεται με τις διακυμάνσεις στη φωτεινότητα των ματιών του άλλου προσώπου.
Αυτό δεν σημαίνει ωστόσο ότι η διαστολή των κορών των ματιών μας δεν έχει και ψυχολογική διάσταση. Ήδη από τη δεκαετία του 1960, οι ψυχολόγοι έχουν μελετήσει τον τρόπο με τον οποίο οι κόρες μας διαστέλλονται όταν είμαστε πιο διεγερμένοι είτε σε πνευματικό είτε σε συναισθηματικό, αισθητικό ή σεξουαλικό επίπεδο κι έχει αποδειχτεί πως ο εγκέφαλός μας αντιδρά θετικά σε αυτό το φαινόμενο. Είτε έτσι είτε αλλιώς, αιώνες πριν γίνουν έρευνες για το θέμα, ήταν γνωστό στην λαϊκή παράδοση ότι τα μάτια με τις μεγάλες κόρες κάνουν τον άνθρωπο να μοιάζει πιο ελκυστικός. Για αυτό άλλωστε οι γυναίκες έβαζαν εκχύλισμα από το φυτό μπελαντόνα στα μάτια τους, ώστε να διαστέλλονται οι κόρες τους και να μοιάζουν πιο όμορφες.
Δεν είναι όμως μόνο οι κόρες που στέλνουν το μήνυμα. Άλλες πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι μπορούμε να διαβάσουμε σύνθετα συναισθήματα από τους μυς των ματιών - δηλαδή, αν ένα άτομο σφίγγει ή ανοίγει τα μάτια του διάπλατα. Ακόμα ένα σημαντικό χαρακτηριστικό των ματιών είναι οι δακτύλιοι που περιβάλλουν τις ίριδες μας. Πρόσφατα στοιχεία αναφέρουν ότι αυτοί οι δακτύλιοι είναι πιο ορατοί στους νεότερους και πιο υγιείς ανθρώπους και ότι ασυνείδητα αυτοί που βλέπουν τα μάτια τους το αντιλαμβάνονται αυτό.
«Τα μάτια είναι τα παράθυρα της ψυχής», λέει ένα ρητό και από ότι φαίνεται ισχύει. Στην πραγματικότητα τα μάτια μας είναι το μόνο μέρος του εγκεφάλου μας που εκτίθεται απευθείας στον έξω κόσμο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου