Η Μεταμόρφωση του Φράντς Κάφκα

Γνωρίζοντας πως μάλλον δε θα πρωτοτυπήσω για τη Μεταμόρφωση, πέρα από όσα γνωρίζω εξ άλλων πηγών, απέφυγα να διαβάσω στο διαδίκτυο απόψεις κριτικών και άλλων μπλόγκερς. Αν είναι λοιπόν να μην πρωτοτυπήσω, ας το κάνω εν αγνοία μου: Πρώτα - πρώτα, γνωρίζω πως η ζωή και η ψυχοσύνθεση του Κάφκα έχουν διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στο συγγραφικό του έργο, γνωρίζω ακόμη πως η σχέση του με τον πατέρα του - βλ. "Επιστολή προς στον Πατέρα" -  ήταν τόσο προβληματική, ώστε αναπόφευκτα ψάχνουμε αυτοβιογραφικές αναφορές όχι μόνο σε αυτό, αλλά σε όλα τα έργα του (όπως και να το κάνουμε η φιλολογίστικη προσέγγιση του πάει του Κάφκα). Στο μυαλό μου είναι συνδυασμένη λοιπόν αυτή η ιδιαίτερη ψυχοσύνθεση, που ο ίδιος επιρρίπτει την ευθύνη της διαμόρφωσής της στην αδιαφορία του πατέρα του, με το ζοφερό και μυστικιστικό περιβάλλον της γενέτειράς του, της Πράγας. Όταν σκέφτομαι τον Πύργο, μόνο εκεί μπορώ να τον φανταστώ. Όταν ακόμη συνθέτω στο νου μου τη μουσική που θα έντυνε το έργο του, μόνο μινόρε μπορώ να ακούσω. Όταν μαντεύω το τέλος στα βιβλία του, μόνο το κακό μπορώ να περιμένω. Λυτρωμός δεν υπάρχει ούτε στη Μεταμόρφωση, σ' αυτή την τόσο απλή ιστορία που φέρει τίτλο που "κυριολεκτεί", μια και ο ήρωάς μας μετατρέπεται δίχως καμία εξήγηση σε ένα ευμεγέθες μαμούνι.


Ο Γκρέγκορ Σάμσα ξυπνά ένα πρωί μετά από ταραγμένο ύπνο έχοντας χάσει την ανθρώπινη υπόστασή του ή, για να γίνω πιο σαφής, την ανθρώπινη σύστασή του: η πλάτη του στηρίζεται σε ένα σκληρό κέλυφος, η κοιλιά του έχει μεγαλώσει υπερβολικά και η υφή της έχει αλλάξει, ενώ τα δυο του πόδια έχουν πολλαπλασιαστεί σε πολλά "ποδαράκια", όπως χαρακτηριστικά γράφει ο Κάφκα, τα οποία μάλιστα, όπως αποδεικνύεται στη συνέχεια, αδυνατούν να κρατήσουν το κορμί του. Η νέα πραγματικότητα γίνεται γρήγορα φανερή σε πατέρα, μητέρα και αδερφή που καραδοκούν έξω από τις κλειδωμένες πόρτες του δωματίου του Γκρέγκορ, όταν τον αναζητούν από τη δουλειά του στην οποία έχει αργοπορήσει πρώτη φορά μετά από πέντε χρόνια.  Σταδιακά εκτυλίσσεται η ιστορία του καταπιεσμένου γιου της οικογένειας , που συντηρεί τα υπόλοιπα μέλη και τώρα καλούνται αυτά να τον συντηρήσουν. Αυτή η αντιστροφή ρόλων φανερώνει και την προβληματική σχέση που έχει ο ήρωας με τους γονείς του, η οποία όμως σχέση περιγράφεται από τον ίδιο όσο εκείνος έχει ακόμη  ακμαία την ανθρώπινη σκέψη του. Κάποια στιγμή αυτή η ανθρώπινη πλευρά του παραγκωνίζεται από τη νέα του ζωή. Ο ήρωάς μας σιγά - σιγά σταματά να σκέφτεται ή να μιλά, στο βαθμό τουλάχιστον που το έκανε στην αρχή και όσο συμβαίνει αυτό, τόσο παγιώνονται οι νέοι ρόλοι: Πατέρας, μητέρα και αδερφή λέγονται πια με τα ονόματά τους, εργάζονται και τέλος αρνούνται να βοηθήσουν το τεράστιο ζωύφιο, να επιβιώσει, άλλωστε "αν είχε μείνει κάτι από τον Γκρέγκορ μέσα του, θα τους είχε αφήσει ήσυχους", λόγια που εκστομίζει η αδερφή του, παρόλο που στην αρχή έχει αναλάβει ηγετικό ρόλο στη διαχείριση της νέας κατάστασης.
Η Μεταμόρφωση εκτυλίσσεται μόλις σε λίγο περισσότερες από 100 σελίδες. Η τεράστια ιδιοφυΐα του συγγραφέα έγκειται στο γεγονός πως συνέλαβε μια πρωτότυπη ιστορία, και μέσα σε λίγες αράδες μας την παρέδωσε τόσο μεστή και ολοκληρωμένη, που είναι πραγματικά λογικότατο να έχει γίνει τόσος λόγος και ανάλυση γι' αυτή. Ομολογώ πως οι δευτεραγωνιστές δεν είναι απολύτως ξεκάθαροι ως προς το ήθος τους, αισθάνομαι όμως πως αυτό αναδεικνύει και φωτίζει τις πτυχές του χαρακτήρα του πρωταγωνιστή. Κάθε φράση του κειμένου, τέλος, δε γράφτηκε τυχαία, ειδικά η τελευταία αράδα του βιβλίου - την οποία φυσικά προτιμώ να μην αποκαλύψω - φαντάζει παντελώς άσχετη με όλο το υπόλοιπο έργο. Θεωρώ ωστόσο πως δεν είναι, είναι απολύτως σχετική, γιατί έχει να κάνει με νέα ανάληψη ρόλων, με επανάληψη του αρχικού μοτίβου που υιοθέτησαν οι γονείς σε βάρος του άτυχου Γκρέγκορ. Σε αυτήν την αράδα, με το αθώο και απλοϊκό νόημα, δε μπορείς να τους συγχωρέσεις, ενώ ίσως προσπαθούσες νωρίτερα, φίλε αναγνώστη, να τους συγχωρήσεις για άλλες φανερές τους αδικίες.

Σημ. Η ανθρωπόμορφη εικόνα του ζωυφίου - Γκρέγκορ, όπως αυτή αποδίδεται στο θέατρο ή τον κινηματογράφο ή τη ζωγραφική, θεωρώ ότι απέχει μακράν από την ουσία της Μεταμόρφωσης. Παραπέμπει σε κάτι άλλο, σε αποκλεισμό λόγω ασχήμιας ( σε έναν "Άνθρωπο Ελέφαντα" ίσως), όμως αυτό δεν είναι το πρωτεύον θέμα του έργου, άλλωστε φαίνεται ότι ο Γκρέγκορ ήταν αποκλεισμένος πριν από τη Μεταμόρφωση. Η εικόνα που έχω επισυνάψει πιστεύω ότι είναι πιο κοντά σε αυτό που περιγράφει το βιβλίο.
http://logotexnia-filoteo.blogspot.com/2012/12/blog-post.html